Op 15 februari 2023 debatteerde de Vaste commissie Digitale Zaken met verantwoordelijk staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Digitalisering) over de inzet van algoritmes en data-ethiek binnen de Rijksoverheid. De sessie ging met name over het recent ingestelde algoritmeregister, maar verder bleek tijdens het debat dat een meerderheid in de Tweede Kamer de app TikTok op werktelefoons van ambtenaren wil verbieden.
Tijdens de onlangs gehouden BTG Nieuwjaarsbijeenkomst ging data-expert Alexander Klöpping uitgebreid in op dit onderwerp. Eerder pleitte hij al op een algemeen verbod op de populaire app. Petra Claessen, Vicevoorzitter BTG en Boardmember BTG Services: “Het is goed om te zien dat de overheid doorpakt op dit gebied, onder meer door het lanceren van het algoritmeregister. Dat voortdurende aandacht vereist is, blijkt wel weer door de discussie rond TikTok. AI biedt vooral heel veel kansen, maar kent ook bedreigingen. Vanuit BTG volgen we de ontwikkelingen op de voet en adviseren we de beleidsmakers, zodat ze in deze complexe dossiers de juiste keuzes kunnen maken.”
Voor het kerstreces lanceerde de Nederlandse overheid het algoritmeregister. Hierin heeft iedere burger één plek waar ze de door overheden gepubliceerde algoritmes kunnen vinden. De afgelopen jaren hebben verschillende grote gemeenten en provincies een eigen algoritmeregister
ontwikkeld. De inzichten uit het consortium Publieke Controle op Algoritmes (met hierin diverse
koplopende gemeenten, provincies, en uitvoeringsorganisaties) zijn expliciet als voorbeeld gebruikt
voor de ontwikkeling van het algoritmeregister. Het is een eerste versie die continu in ontwikkeling is. Zo zal de metadatastandaard (hoe wordt een algoritme beschreven) worden doorontwikkeld op basis van ervaringen uit de praktijk. Het algoritmeregister biedt vanaf nu een centrale plaats waar alle overheden de door hun gebruikte algoritmes kunnen registreren. Op dit moment is het een open
uitnodiging, er zitten nog geen verplichtingen aan.
De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) stelde in aanloop naar het debat voor om publieke waarden op te nemen in de algemene beginselen van behoorlijk bestuur: een menselijkheidsbeginsel en een transparantiebeginsel. De toeslagenaffaire laat zien dat dit nodig was, toenemende digitalisering vergroot het risico op herhaling en escalatie van dit soort onmenselijke behandeling en excessen.
Digitalisering maakt bovendien dat het overheidshandelen steeds ondoorzichtiger wordt, een ‘back
box’. Daarnaast legt dit ook het recht op menselijk contact vast, een wens uit de Kamer die
gemeenten en provincies delen. De toepassing van digitale technologieën met impact op publieke waarden moet altijd controleerbaar en te begrijpen zijn, zowel voor inwoners als voor volksvertegenwoordigers. Het is daarom een goede stap om algoritmen te registreren, zoals de Kamer destijds heeft opgeroepen in de motie Klaver en later verplicht heeft gesteld middels de motie-Dassen. De gemeente Amsterdam heeft als eerste stad ter wereld een openbaar algoritmeregister opgezet. En de provincies Zuid-Holland en Brabant hebben het grondwerk verricht voor wat nu de de facto landelijke standaard is voor “Registratie van Algoritmes en AI”.
Zoals gezegd ging het debat concreet in op het verbieden van de populaire video-app TikTok op de werktelefoons van ambtenaren. D66 was al voorstander van een verbod en ook VVD, CDA en ChristenUnie willen nu de app op de werktelefoons van ambtenaren verbieden.
VVD-Kamerlid Hare Raima noemde het onverstandig om TikTok op telefoons van ambtenaren te laten staan. “Laten we niet naïef zijn en de informatie die daarop staat te allen tijde beschermen.” Hij kreeg bijval van CDA-Kamerlid Evert-Jan Slootweg, meldt RTL Nieuws. “Om te voorkomen dat gevoelige informatie in Chinese handen komt, moet TikTok van overheidstelefoons worden geweerd, net zoals in de Verenigde Staten.”
Spreker op de BTG Nieuwjaarsbijeenkomst Alexander Klöpping pleitte eind vorig jaar ook al voor een algemeen verbod op TikTok, dat in Nederland ruim 3,5 miljoen gebruikers heeft en vooral populair is onder kinderen. Hij noemde de video-app gevaarlijk vanwege de omgang van het bedrijf met data, maar ook vanwege de invloed die het sociale medium heeft op jonge mensen.
Eerder besloot het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden om de populaire video-app op werktelefoons van beleidsmakers en ander personeel te verbieden. De ChristenUnie is zelfs voorstander van een compleet verbod, maar daar is nog geen meerderheid voor in de Tweede Kamer.