Het sterk toegenomen datagebruik in onze samenleving en onze grote afhankelijkheid van de VS en Azië voor digitale infrastructuur staan steeds meer op gespannen voet. In het licht van de recente geopolitieke ontwikkelingen en de pandemie wordt de noodzaak van digitale soevereiniteit gevoeld en gezien. Hoe kunnen Europese cloud- en technologieaanbieders zich onderscheiden van big tech-bedrijven en op basis van digitale soevereiniteit nieuwe commerciële toepassingen en lucratieve bedrijfsmodellen ontwikkelen?
In onze digitale wereld vertrouwen we steeds meer op digitale technologieën en toepassingen voor het delen van data. Die zijn meestal afkomstig van een klein clubje van niet-Europese technologiereuzen, die lang niet altijd datasoevereiniteit als prioriteit hebben. Recente incidenten met datalekken en cyberaanvallen hebben onze kwetsbaarheid aangetoond. Daarnaast zijn er wereldwijde ontwikkelingen op gebied van regulering, zoals de US Cloud Act, die vragen oproepen over de bescherming van Europese data. Bovendien, vanuit zakelijk perspectief, vinden Europese bedrijven het lastig om te concurreren met Amerikaanse en Aziatische ‘hyperscalers’, die vaak zeer gebruiksvriendelijke cloud- en datadeeloplossingen aanbieden. Naarmate bedrijven steeds meer gegevens op deze big tech-platformen plaatsen, wordt het voor Europese providers steeds moeilijker om concurrerende en onderscheidende alternatieven te ontwikkelen.
Commerciële kansen creëren
In tegenstelling tot dit dreigende ‘winner-takes-all’-scenario, biedt de recente aandacht voor datasoevereiniteit ook juist een veelbelovende kans voor cloud- en netwerkbedrijven om innovatieve diensten en bedrijfsmodellen te creëren. Matthijs Punter, researcher & consultant data ecosystems bij TNO: “We hebben de afgelopen jaren veel initiatieven gezien rond shared data spaces, waaronder onze eigen activiteiten voor international data spaces (IDS), een Europese standaard die al in verschillende domeinen wordt gebruikt om het uitwisselen van gegevens veiliger en efficiënter te maken. Het is één van de technologieën die we gebruiken om data sharing-initiatieven te starten in diverse domeinen, zoals productie en zorg. In die domeinen hebben we nu het punt bereikt waarop we kunnen opschalen. Technologieaanbieders kunnen inspelen op de vraag in de markt naar praktische technologieën om gegevens uit te wisselen volgens deze nieuwe Europese standaarden: eenvoudig in het gebruik, aangeboden als service, en een platform voor nieuwe innovaties.”
Data sovereignty as a service
sovity is een Duits bedrijf dat is begonnen met het ontwikkelen van dit soort commerciële diensten. Op basis van de betrouwbare IDS-standaard biedt sovity bedrijven data sovereignty as a Service, waardoor ze nieuwe bedrijfsmodellen kunnen creëren en innovatieve producten kunnen bouwen. Sebastian Kleff, CEO en medeoprichter van sovity: “We waren vanaf het begin betrokken bij initiatieven op het gebied van datasoevereiniteit en IDS. Mijn persoonlijke visie is dat we volledige controle moeten hebben over onze data, zowel privé als zakelijk.” Naast IDS werkt sovity met Eclipse, Catena-X, Gaia-X en andere digitale soevereiniteitsinitiatieven. Sebastian Kleff ziet dat de uitdaging vooral zit in de implementatie van die technologieën. “Op dit moment zijn oplossingen voor datasoevereiniteit complex, waardoor het veel moeite en diepgaande expertise vergt om de open-source software toe te passen. Met sovity verlagen we de drempel naar digitale soevereiniteitsoplossingen.”
Focus op use-cases
Vooral voor het MKB is het nog steeds moeilijk om te werken met veilige data spaces, zegt Matthijs Punter: “Als je gegevens wilt delen en volledige controle wilt behouden, moet je bepaalde standaarden en technologieën hanteren. Binnen IDS heeft iedere deelnemer een zogenaamde ‘connector’ of ‘security gateway’ nodig waarmee je je data gecontroleerd kunt delen. Voor iedere specifieke data space (automotive, productie, etc.) heb je aanvullende gedeelde componenten nodig, zoals een ‘broker’ of ‘catalogue’: dit is een adresboek waarin alle bedrijven zich kunnen registreren zodat ze vindbaar worden voor anderen. We hebben bedrijven nodig die deze bouwstenen operationeel aanleveren. En we moeten ervoor zorgen dat het aanbod van verschillende bedrijven interoperabel is, waardoor het risico van een ‘lock-in’ wordt beperkt.” Sovity biedt deze bouwstenen ‘as-a-service’ aan en houdt ze up-to-date, wat vooral gunstig is voor kleinere bedrijven die geen grote IT-afdeling hebben. Sebastian Kleff: “Onze oplossing stelt organisaties in staat zich te concentreren op hun corebusiness, zodat ze veel sneller nieuwe digitale toepassingen en innovatieve use-cases voor hun klanten kunnen ontwikkelen.”
App store voor data
Gevraagd naar de toekomst van gedeelde data spaces, wijst Sebastian Kleff op het netwerkeffect in de markt. “Natuurlijk ziet iedereen de waarde van gedeelde data spaces, maar het is een kip-en-ei-situatie. Bedrijven doen alleen mee als er veel data wordt aangeboden om spannende nieuwe use-cases te creëren. In mijn visie hebben we in de nabije toekomst een app store-achtig platform waar bedrijven ‘apps’ kunnen kopen om toegang te krijgen tot allerlei data. Die kunnen we op een veilige en soevereine manier uitwisselen voor het creëren van nieuwe digitale toepassingen. Want juist door het combineren van data ontstaan de beste digitale oplossingen.” Matthijs Punter deelt de visie van Sebastian Kleff, maar benadrukt ook het belang van een gebruiksvriendelijke infrastructuur voor het delen van gegevens. “Als je bijvoorbeeld een nieuw gsm-abonnement wilt afsluiten, kies je gewoon het beste aanbod en kun je gelijk aan de slag. Je hebt niks te maken met alle achterliggende technologieën. Met het delen van data zijn we hier nog lang niet. In mijn visie moet het soeverein delen van data een eenvoudig product worden dat je bij heel veel netwerk- en cloudproviders kunt afnemen.”
Commerciële toepassingen
Als grootste research & technology organisatie van Nederland en één van de grootste in Europa, combineert TNO haar neutrale positie met het vermogen om de juiste verbindingen te leggen, processen vorm te geven en de juiste partijen binnen Europa samen te brengen. Op technologisch vlak is TNO betrokken bij veel ‘first-time engineering’ van IDS-technologie, samen met andere onderzoeksinstituten zoals Fraunhofer. Door samen te werken met netwerken cloudaanbieders deelt TNO deze knowhow met de markt, bijvoorbeeld door componenten beschikbaar te maken via open-source licenties. Technologiebedrijven kunnen dit vervolgens gebruiken als start voor hun commerciële aanbod. Matthijs Punter: “Bij TNO hebben we uitgebreide kennis van data-sharing technologie in meerdere domeinen, op het gebied van energie, de zorg, en de maakindustrie. Bijvoorbeeld met het smart connected supplier network hebben we voor het delen van data een partnership opgezet van verschillende leveranciers van hightech equipment. Dat gaat nu echt lopen en creëert marktvraag. Cloudproviders die commerciële toepassingen willen ontwikkelen voor de maakindustrie, kunnen op basis van deze ervaring direct aan de slag.”