Open source, open standaarden. Ontwikkelt door ontwikkelaars die op zoek zijn naar een (dik belegde) boterham, een betere wereld, een uitdaging in hun vrije tijd, of een zekere status. Of misschien wel iets heel anders. Het een sluit het ander niet uit. Open source is commercie én idealisme, markt én publiek, big business én kleinschalige startup. Zo ontrolt zich een caleidoscopisch beeld op dat relevante, maar moeilijk kenbare open source landschap. De overheid kan dit landschap beter in beeld gaan brengen, zoals met een kennisplatform. Dit blijkt uit het Onderzoeksrapport ‘Shirt, pak, zolder & vergadertafel’ naar open source communities, uitgevoerd in opdracht van staatssecretaris Knops van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Ook redacteur Wouter Hoeffnagel en hoofdredacteur Witold Kepinski van BTG-partner Dutch IT Channel zijn gehoord.
In dit onderzoek naar deze communities in Nederland, moet duidelijker worden wat open source communities zijn, hoe zij zich (door)ontwikkelen en hoe zij onderhouden kunnen worden. Het gaat om kwalitatief onderzoek om meer zicht te krijgen op de praktijk van open source communities in Nederland en de daarin zich (al dan niet succesvol) vormende ‘leefwereld’. Denk hierbij aan motieven, doelen, gedrag, structuur en governance.
Staatssecretaris Knops (BZK) riep overheden in april 2020 in een kamerbrief op om broncode zo veel mogelijk te delen en beschikbaar te stellen aan de samenleving. Het uitgangspunt daarbij is ‘open, tenzij’. Uitzonderingen zijn wanneer dit niet verenigbaar is met veiligheidsbelangen of er een vertrouwelijke werkwijze wordt geschaad, zoals het geval kan zijn bij opsporing en toezicht. Per geval moet worden ingeschat of de maatschappelijke opbrengsten opwegen tegen de kosten van openbaarmaking.
Broncode
Een plek waar veel kennis en expertise over open source software en het delen van broncode samenkomt is in open source communities. Deze communities zijn gemeenschappen van opdrachtgevers, ontwikkelaars, testers en kritische gebruikers die de software ontwikkelen, verbeteren en beheren. Net als ‘normale’ communities zijn open source communities groepen mensen die al dan niet tijdelijk met elkaar verbonden zijn rondom een gezamenlijke opgave waar ze zich door gemotiveerd voelen, vaak om heel uiteenlopende redenen. In de loop der tijd kunnen ze specifieke gewoontes, structuren en processen ontwikkelen die per community kunnen verschillen.
Ecosysteem
Het onderzoeksrapport adviseert het ecosysteem van open source beter in beeld te brengen. “Het open source ecosysteem is – anno nu – een lappendeken van ontwikkelaars, opdrachtgevers, projecten en enkele verbinders. Zij groeperen zich op basis van uiteenlopende expertises en rollen. Dit ecosysteem is niet georganiseerd, waardoor het voor alle betrokkenen lastig is om zicht te krijgen met welke vraag ze bij wie moeten zijn. Het zou helpen als een dergelijk doorzoekbaar overzicht beschikbaar zou zijn, en ook periodiek zou worden geüpdatet. Zo’n overzicht dient als wegwijzer, matchmaker en kan ook een rol vervullen als monitor voor toekomstige beleidsaanscherpingen. Een dergelijk overzicht zou bijvoorbeeld kunnen worden ondergebracht op het Kennisplatform Open Source.”
Aanbestedingen
Ook kunnen aanbestedingen beter worden afgestemd op open source toepassingen, waarbij er meer kansen moeten komen voor IT-bedrijven die willen meedoen. “Een veel gehoord struikelblok om voor overheden te kunnen werken is de manier waarop IT-opdrachten worden aanbesteed. De huidige aanbestedingssystematiek draagt er mede aan bij dat slechts een beperkt aantal (grote) IT-partijen grote opdrachten verwerven. Om meer ruimte te bieden voor open source manier van werken, moet de vorm waarin een aanbesteding is gegoten anders worden ingericht. Allereerst vraagt dit om expliciete aandacht voor open source-proof aanbesteden bij afdelingen inkoop van overheden. Dat kan op een aantal manieren. Bijvoorbeeld door het openbaar maken van de code te verplichten bij opdrachten voor overheden. Of door de uitzonderingsgronden waarop overheden – onder het mom van ‘open, tenzij – mogen kiezen voor ‘tenzij’, te concretiseren. Een derde, wat verdergaande manier van anders aanbesteden zou kunnen bestaan uit het mee laten wegen van licentiekosten over een bepaalde periode (van ^ – #8 jaren) in de aanbestedingsprijs.”
Het rapport is hier beschikbaar.